ÜRETİCİ, BİRLİKLER VE YAŞ MEYVE SEBZE HALİ SORUNLAR...
Cengiz KESKİN ( ORDU KİVİ ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ BAŞKAN YARDIMCISI )
Ülke genelinde yaş meyve-sebzenin pazarlamasında, toptancı haller, semt pazarları, komisyoncular, tüccarlar, pazarcılar, kooperatifler, seyyar satıcılar, süpermarketler, manavlar, sanayiciler ve dış satıcılar yer almaktadır. Yurt içi yaş meyve-sebze pazarlamasında en büyük rolü Toptancı Haller ve bu Hallerde görev yapan komisyoncular, semt pazarları ve dış satıcıya mal temin eden tüccarlar oynamaktadır.
Büyük şehirlerimiz de dâhil olmak üzere 170 toptancı halden alınan bilgilerde yaş meyve ve sebzenin %26’sının Toptancı Hallerde satıldığı belirlenmiştir. Bu oran batı bölgelerimizde %70’lere yükselmektedir. 11 Haziran 1998 tarih ve 4367 sayılı “Yaş Meyve ve Sebze Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile asıl amaç üretilen yaş meyve ve sebzeyi kayıt altına almak olduğundan, tüm yaş meyve ve sebzelerin halden geçirilme zorunluluğu getirilmiş ve Hal dışındaki satışlar yasaklanmıştır. Ancak Tarımsal Üretici Birlikleri Yasasının yaş meyve ve sebze pazarlamasında üreticilerin bazı problemlerine çözüm getireceği düşünülmüştür. Toptancı Hallerin idaresi 552 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Bakanlık tarafından Belediyelere verilmiştir.
Yasa ile Toptancı Hallerin mal sahibi, işletme yetki ve sorumluluğu kendisine verilen belediyeler, yetkilerini son noktasına kadar kullanırken, sorumluluklarını yerine getirememektedir. Kantarlardan giriş ücreti, ürünlerden rüsum, dükkânlardan tahsis ücreti ve işgaliye adı altında çeşitli paralar tahsil edilmekte iken, hizmetler gereği gibi yerine getirilmemektedir.
Bu nedenle, belirtilen gelirlerin % 10'unun hal ihtiyaçlarında kullanılmak üzere bir fondatoplanılması Kanuna konularak bu fonun başka bir yerde kullanılmamasını güvence altına almasına rağmen, hiçbir belediye bufonları Toptancı Hal ihtiyaçları için kullanmamaktadır.
Toptancı haller için önemli olan özel güvenlik sorunları dahihalledilememiştir. İnsanların can güvenliğinden, ürünlerin sağlık koşullarına uygunluğuna kadar, hallerin genel temizliğinden genel düzenine kadar Belediyeler yeterli hizmet sunamamaktadır.
Halen faal durumdaki toptancı hallerde tasnif, ambalajlama ve soğuk hava depoları kurulamamıştır. Ulusal toptancı haller arasında işbirliği ve iletişim kurulamamıştır.
Hallerdeki bilgisayar donanım eksikliği giderilememiştir.
Toptancı Hal Yasasının tanımlar bölümünde üretici birlikleri ve tüketici tanımlarına yer verilmeyerek, ticaretin öznesi olan üretici ve tüketici Kanun Hükmünde Kararname’nin öznesini oluşturmamıştır.
Toptancı Hal Yasası çiftçi ve tüketici lehine değildir. Küçük üretici doğrudan semt pazarına ürününü götürememekte ve mağdur olmaktadır.
Toptancı Haller dışından gelen ürünler, sağlıklı fiyat oluşumunu bozmakta, pek açık görünmese de üreticinin de tüketicinin de zararına sebep olmaktadır. Bunu da daha çok ilkel bir sistem ile şehirlerin dört bir tarafından mal getiren ve tamamen kayıt dışı çalışan depocular ve bir kısım pazarcılar ve büyük marketler yapmaktadır. Üretici Birliklerinin oluşturulamaması, oluşturulanların ise yeterli kurumsal kapasiteye sahip olamaması, ticarette tarafların (üretici, tüketici vs.) çıkarlarının dengeli olarak korunamamasına yol açmıştır.
Yas sebze ve meyve ticareti toptancı hal sistemi içerisinde ve hiçbir destek ve teşvik görmeden taraflarca yürütülmeye çalışılmaktadır. Belediyelerin üretici pazarlarını organize etmeleri, uygun pazar yerleri ve günlerini saptamaları, geleneksel olarak kurulan pazarların devamı için gerekli tedbirleri almaları önemlidir.
Üreticiler kendilerine tahsis edilen bu alanlarda ürettikleri ürünleri toptancı hale giriş zorunluluğu aranmaksızın doğrudan tüketicilere satabilmelidir.
Perakendecilerin üretim izni olmayan işletmelerden ürün almaması konusunda yasal dayanak oluşturulmalıdır.
AB‘de yaş meyve ve sebze satış yerlerinde uygulanan standartlara ilişkin Konsey Tüzüklerinin biran önce yurtiçi mevzuata uyumunun sağlanması ve uygulamalara başlanması gereklidir.