ORDU’DA BASININ GÜNEŞİ
Yazan:
Adnan YILDIZ
“…Eğer Avrupa’ya ilelebet hizmetkar kalmak ve onların tahkiratına (aşağılamalarına) hedef olmaktan çekiniyorsak, kavi bir ittihat-ı milli (güçlü bir milli birlik), bir teavün ve iştirakle (yardımlaşma ve birliktelikle) çalışalım. Medeniyetin (Batının) esiri, medenilerin (Avrupalıların) zevk vasıtası olmayalım.
…Önümüzde ve elimizdeki serveti kendi saadetimiz için kullanalım. Avrupa’nın hamalı olamayalım.” (Güneş, 15 Şubat 1920)
Yalnızca belli bir bölgede yayınlanan ve ulusal haberlerden farklı olarak yerel haberlerin ve konuların yer aldığı yerel basının ülkemizdeki tarihi, 1860’lı yıllarda resmi hüviyetteki vilayet gazetelerinin yayınlanmasıyla başlamıştır. Daha sonraki yıllarda resmi vilayet gazetelerinin yanında özel gazeteler de vilayet ve kazalarda çıkarılmaya başlanmıştır. Özellikle Milli Mücadele yıllarında yerel gazetelerin sayısında önemli bir artış olmuştur. Nedeni ise ulusal basında Milli Mücadele aleyhinde yayın yapan gazetelere her türlü destek verilirken, Milli Mücadele’yi destekleyen basının hükümetlerce elinin kolunun bağlanmasıydı.
Bu durum karşısında 14 Eylül 1919’da Sivas’ta “İrade-i Milliye” ve 10 Ocak 1920’de Ankara’da “Hâkimiyet-i Milliye” adlı gazeteler, Milli Mücadele’yi millete anlatabilmek için bizzat Mustafa Kemal Paşa’nın talimatları doğrultusunda yayın hayatına başlamışlardı. Bu gazetelerin yayın hayatına başlamasının hemen sonrasında aynı paralelde birçok gazete de Anadolu’nun değişik vilayet ve kazalarında yayın hayatına başlamışlardır.
Bu gazetelerden bir tanesi de Ordu’da 15 Kasım 1919 tarihinde İsmail Hakkı (Garipoğlu) Bey tarafından yayınlanmaya başlayan Güneş’ti.
Güneş aynı zamanda Ordu’nun ilk gazetesidir
Güneş’ten önce Ordu’da 1913 ve 1914 yıllarında Karnik adlı bir Ermenin “Petek” ve yine Ağyazar adlı Rum’un “Ağyazar” matbaalarında Osmanlı Ajansları da basılmıştır. Ancak bunlar yerel olmayıp merkezi İstanbul’da bulunan ve yabancıların kontrolünde olan “Osmanlı Ajansı”nın telgraflarla geçtiği haberlerin başka yerlerde olduğu gibi Ordu’da da basıldığı bültenlerdi. Bu yüzden Osmanlı Ajansları’nı Ordu’da basılan ilk gazeteler olarak nitelemek mümkün değildir.
15 Kasım 1919 tarihinde yayın hayatına başlayan Güneş, 4 sayfadan oluşmaktaydı ve kendisini başlığının hemen altında “her şeyden bahseder, haftalık gazetedir” şeklinde tanıtmaktaydı. Nüshası 5 kuruş, abonelere ise yıllığı (40 nüsha) 120 kuruştu.
Güneş, o yıllarda Ordu’da matbaa olmadığı için yaklaşık iki ay boyunca Giresun’da basılmıştı. İsmail Hakkı Bey, Güneş’i çıkarabilmek için bazen kayıkla, bazen at sırtında Giresun’a gidiyor, aynı şekilde de geri dönüyordu. Bu yolculuklar esnasında aleyhlerinde çekinmeden yayınlar yaptığı Pontus çetelerinin kendisine kurduğu pusulardan çoğu kez son anda kurtulabilmişti. Onu böylesine zorlu bir mücadelenin içerisine çeken neden ise güçlü olan milli duygularıydı.
İsmail Hakkı Bey, 1888 yılında Hemşin’nin şimdiki adıyla Aşağışimşirli köyünde doğmuştu. Tahsilini tamamladıktan sonra 1914 yılında Ordu İdadisi’ne Türkçe öğretmeni olarak tayin olmuştu. Aynı zamanda Ordu’da görev yapan ilk tedrisat müfettişidir.
Güneş gazetesi yayın hayatına başladıktan kısa bir süre sonra büyük bir ilgiyle karşılanmış ve burada yayınlanan yazılardan etkilenen gençler ve halk gazete etrafında toplanmaya başlanmıştı.
Güneş etrafında toplanan gençler, güç birliği yapmak ve faaliyetlerinin bir çatı altında yürütmek amacıyla 1920 yılı başlarında yine İsmail Hakkı (Garipoğlu) Bey’in öncülüğünde Milli İnkılab-ı İctimai Kulübü’nü kurmuşlardı. Kulübün çatısı altında bir araya gelen Ordulu gençlerin ilk faaliyetleri milli bilinci diri tutan piyesleri sahneye koymak olmuştu. Gençlerin sahneye koyduğu bu piyeslere halk büyük ilgi gösteriyor, onları maddi bakımdan da destekliyordu. Onlar da bu şekilde gazetelerini Ordu’da basabilecekleri matbaa için hedefledikleri 1200 lirayı kendi harçlıklarını da katarak tamamlamış oluyorlardı.
Ordulu gençlerin biriktirdikleri parayla Giresun’dan satın alınan matbaa Ordu’ya getirilmişti ve adı Ordu Matbaası konmuştu. Ordulular kendi gazetelerini kendi matbaalarında basabileceklerdi. Nitekim Güneş Gazetesi’nin 8. sayısı bu matbaada basılmıştı.
Böylece 20 Ocak 1920 tarihinde Ordulular ilk gazeteleri olan Güneş’i ilk defa Ordu’da basmışlardı.
Ordu matbaasının adı daha sonra İnkılap matbaası olarak da adlandırılmıştır.
Güneş Gazetesi, yayın hayatında bulunduğu süre içerisinde yayınladığı makaleler ve haberler bakımından incelendiğinde, Milli Mücadele döneminin en etkili yerel gazetelerinden biri olduğu anlaşılmaktadır. Ağırlıklı olarak yerel konulu haberler ve yazılar yayınlanmakla birlikte ara sıra da refikimiz (dostumuz) dediği Hakimiyet-i Milliye Gazetesinden alınan makaleler de gazetenin ilk sayfasında yayınlanmaktaydı.
Güneş’in bu yayınlarında sözünü esirgemeden söylemesi, özellikle şehirde bulunan Pontusçu Rumlar ve onlarla işbirliği içerisinde olanları aşırı derecede rahatsız etmekteydi. Bu yüzden İsmail Hakkı Bey’in ifadesiyle, “birçok defa kurşunla, hançerle tehdit edilmiş, fakat yine azminden, fikrinden zerre kadar ayrılmamış; emelinin husulüne kadar çalışmış, uğraşmıştır.”
İsmail Hakkı Bey, bir yandan bu tehditlerle mücadele ederken bir yandan da maddi zorlukları aşmaya çalışıyordu. Ayrıca idarecilerin baskıları sonucunda çok sevdiği meslek hayatı da tehlikeye girmişti. Özellikle maddi sıkıntılar neticesinde Güneş Gazetesi, Mayıs 1920 tarihinde yayın hayatına son vermiştir.
Güneş gazetesinin yayın hayatına son vermesinden sonra İsmail Hakkı Bey, yine 1920 yılında yayın hayatına başlayan ve Ordu’nun ikinci gazetesi olan “Ordu Bucak” gazetesinde başyazılar yazarak fikirlerini kitlelere ulaştırmaya devam ediyordu. Ancak bu yıllarda Güneş’i devam ettirmek fikrini hep taşıdığını da yaklaşık iki yıl sonra çıkardığı Güneş adlı mecmuadan anlamaktayız.
İsmail Hakkı Bey, 15 Şubat 1922 tarihinde Güneş’i bu sefer dergi olarak çıkarmaya başlamıştı. Mecmuanın üzerinde yer alan kuruluş tarihi Güneş gazetesinin kuruluş tarihiydi. Ordu (İnkılap) matbaasında basılmaktaydı. On beş günde bir yayınlanan ve kapak dahil on sayfadan oluşan mecmuanın fiyatı ise 7,5 kuruştu.
Güneş mecmuası ağırlıklı olarak eğitim konularını işlemekle birlikte gazete kadar olmasa da Milli Mücadele yanlısı yayınlarını sürdürmekteydi. Bu yüzden yine bazı çevrelerin baskısı sonucunda aynı yıl içerisinde yayın hayatını bitirmek zorunda kalmıştır. Böylece 1919 yılında doğan Ordu basının Güneş’i 1922 yılında batmıştı.
Güneş gazetesi ve mecmuası, yayınlandığı yıllar ve içerikleri göz önüne alındığında, o günün şartlarında böyle bir yayın organını İsmail Hakkı Bey’in öncülüğünde çıkaran Ordulular için bir gurur vesilesidir.
Güneş’in Ordu’da ilk defa basılışının yıldönümü olan 20 Ocak tarihi ise başta tüm Ordulular ve özellikle Ordu basın camiası açısından önemli bir gündür.
Ve bugünde Güneş’i ve İsmail Hakkı (Garipoğlu) Bey’i anmak, başta Ordu basın camiası olmak üzere hepimizin önünde bir vefa borcu olarak halen durmaktadır.
Bütün Ordu basının yolu Güneş’li olsun.