Mevsimlik tarım işlerinden fındık tarımında en kötü biçimlerdeki çocuk işçiliği ile mücadele projesi, Ordu (Nisan 2013 – Nisan 2014)
Mevsimlik tarım işçiliğinde EKBÇİ !?
Projenin genel amacı, 2015 yılına kadar en kötü biçimlerde çocuk işçiliğinin (EKBÇİ) ortadan kaldırılmasını öngören hükümet stratejisi -Ulusal Zamana Bağlı Politika ve Program Çerçevesi (ZBPPÇ)- doğrultusunda mevsimlik tarım işçiliğinde EKBÇİ’nin sona erdirilmesine katkıda bulunmaktır.
Türkiye Hükümeti, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün desteği ile 2015 yılına kadar en kötü biçimlerde çocuk işçiliğinin (EKBÇİ) ortadan kaldırılması için Ulusal Zamana Bağlı Politika ve Program Çerçevesi (ZBPPÇ) hazırlamıştır. Bu çerçevede, mevsimlik gezici tarım işçiliği, kayıt dışı kent ekonomisinde çalışma ve sokakta çalışma öncelikli müdahale gerektiren çalışma alanları olarak belirlenmiştir.
Bu alanlar içerisinden proje konusunu oluşturan mevsimlik tarım işlerinin mahiyeti bu işlerle uğraşan aileleri her türlü riske maruz bırakmaktadır. Bu risklere karşı en savunmasız durumda olanlar da çocuklardır. Yetişkin mevsimlik tarım işçilerinin çocukları, ekonomik ve sosyal nedenlerle çoğu kez aileleri ile birlikte yer değiştirmektedir. Sonuçta, ebeveynler ve diğer yetişkinlerin yanı sıra çocuklar da ailelerinin geçimini sağlamak üzere yaşlarına uygun olmayan işlerde çalışmak zorunda kalmaktadır. Çocuklar, yetişkinler için bile uygun sayılamayacak çalışma koşulları altında yoğun fiziksel emek harcamaktadır. Çoğunlukla temel altyapıdan yoksun, asgari standartların da altında geçici yerleşim alanlarında yaşamaktadırlar. Bu çerçevede, proje, ulusal ve yerel hükümet gündemine paralel olarak, Ordu ilinde mevsimlik fındık tarımındaki EKBÇİ’nin sona erdirilmesi için geliştirilmiştir.
Proje yaklaşımı Türkiye'deki fındık üretiminde mevsimlik tarım işçisi ailelerin çocuklarının çalıştırılmamasını, yaşam koşullarının iyileştirilmesini, eğitim, sosyal ve kültürel faaliyetlere erişimlerinin kolaylaştırılmasını hedefleyen ulusal ve yerel düzeydeki projeleri/programları destekleyecek bir şekilde hazırlanmıştır. Bu süreçte aile işletmeleri çerçevesinde kültürel ve geleneksel yapıdaki çocukların aileleriyle beraber zaman geçirme, çalışma, bahçede oynama sürecinin çocuk işçiliği kavramı dışında tutulacağı, olumlu örneklerin kamuoyuyla paylaşılacağı faaliyetlerin de yürütülmesi öngörülmüştür
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çalışma Genel Müdürlüğü ortaklığında ve Ordu Valiliği himayesinde yürütülen proje süresi içinde aşağıda sunulan üç temel çıktıya ulaşılması hedeflenmiştir.
Çıktı 1/ Kapasite Geliştirme: Mevsimlik tarım işçiliği çerçevesinde fındık toplama işinde EKBÇİ’nin ortadan kaldırılmasına yönelik planlama, yönetim, koordinasyon, izleme ve ilgili etkinliklerin uygulanması konularında ilgili kurum ve kuruluşların kapasitelerinin geliştirilmesi
Çıktı 2/ Doğrudan Destek: Mevsimlik tarım işçiliği çerçevesinde fındık toplama işinde EKBÇİ’ne karşı işten çekme ve önleme mekanizmaları oluşturulması ve yerel düzeyde uygulanması
Çıktı 3/ Farkındalık Yaratma: Kamuoyuna, ailelere, işverenlere, tarım aracılarına ve medyaya yönelik bir biliçlendirme ve duyarlılık artırma stratejisi geliştirilmesi ve uygulanması
2013 yılı fındık hasat mevsiminde bahse konu çıktılar çerçevesinde gerçekleştirilen çalışmalar aşağıda sunulmaktadır :
Çıktı 1 kapsamında, 2012 hasat mevsiminin sonuçları Hızlı Değerlendirme Çalışması ile yeniden gözden geçirilmiş, Ordu’da ÇSGB bünyesinde proje uygulama birimi kurulmuş, merkezi ve yerel düzeyde yönlendirme komiteleri oluşturulmuş, eğitim ihtiyaç analizi yapılmış, eğitim modülleri ve malzemeleri üretilmiştir. Mevsimlik tarım işlerinde çocuk işçiliği ile mücadeleye yönelik bir strateji belgesi geliştirilmesi için katılımcı bir süreçle çalışmalar başlatılmış ve sürdürülmektedir. Eğitim ihtiyaç analizi bulguları doğrultusunda eğiticilerin eğitimi programı geliştirilmiş, test edilmiş ve uygulamaya hazır hale getirilmiştir.
Çıktı 2 kapsamında, tespit edilen çocukların işten çekilmesi, işe girişlerinin önlenmesi ve korunmaları için yoğun faaliyetlerde bulunulmuştur. İzleme faaliyetleri ile birlikte gerekli tüm eğitim, rehberlik, danışmanlık ve rehabilitasyon hizmetleri bu aşamada aktif olarak uygulanmıştır. Ailelerin, tarım aracılarının, işverenlerin ve köy muhtarlarının mevsimlik tarım işlerindeki çocuk işçiliğinin tehlikeleri üzerine eğitimi, bu çıktı kapsamındaki tamamlayıcı faaliyetleri oluşturmuştur.
Çıktı 3 kapsamında, modelin diğer tarım ürünleri ve bölgelerinde tekrarlanma olanakları tartışılırken, faaliyetler raporlama ve modelin sürdürülebilirliği için öğrenilen derslere odaklı yürütülmektedir. Hazırlanan iletişim planı çerçevesinde proje sonuçlarının yayılması ve duyarlılık artışına katkıda bulunmak üzere yerel ve ulusal düzeyde kampanyalar öngörülmüştür. Duyarlılık artışı ve eğitim faaliyetlerinde kullanılmak üzere “Pikolo; Daha İyi Bir Geleceğe Büyümek” isimli bir video belgesel hazırlanmış ve iletişim planı doğrultusunda gösterim ve paylaşım planlaması yapılmıştır.
Neler yapıldı?
è Ordu Valiliği ve Perşembe Kaymakamlığı ile işbirliği içinde 2013 yılı fındık hasat mevsiminde proje faaliyetlerinin Uzunisa ve Efirli mevsimlik işçiler geçici yerleşim alanlarında yürütülmesi kararlaştırılmıştır.
è Hasat mevsimi için yerel düzeyde personel görevlendirilmesi ve görevlendirilen personelin hazırlık eğitimleri tamamlanmıştır. 13 öğretmen, 1 psikolojik danışmanlık ve rehberlik uzmanı, 3 sosyal hizmet uzmanı, 1 anne ve çocuk sağlığı uzmanı (gönüllü), 3 meslek ve iş danışmanı ve 1 koordinatör olmak üzere 22 kişi proje kapsamında görev almıştır.
è Uzunisa ve Efirli mevsimlik işçiler için geçici yerleşim alanlarında yaşayan 5-16 yaş grubu çocuklara, Ordu Valiliği, İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve Halk Eğitim Merkezi işbirliği ile bir ay süresince eğitim verilmiştir. “Çocuklar için koruyucu bir ortam” teması altında eğitim grupları belirlenmiştir. Bu çalışmada, Uzunisa’da okul öncesi eğitim ayrı tutulmuş, 7-16 yaş grubu çocuklar sınıfları ve performansları göz önünde tutularak 4 farklı gruba ayrılmıştır. Efirli’de ikisi çadır sınıf olmak üzere 3 sınıf, Uzunisa’da 6 sınıf oluşturulmuştur. Çocuklar, yaşlarına ve akademik başarılarına göre sınıflara yerleştirilmiştir.
Oluşturulan gruplar ve eğitim hizmetinden yararlanan öğrencilerin sayısı aşağıdaki tablolarda gösterilmektedir:
Proje kapsamında Uzunisa’da eğitime devam eden öğrencilerin sayısı
Sıra | Doğum Yılı | Sınıf | Yaş | Erkek | Kız | Toplam | Yüzde (%) |
1 | 2004 ve daha sonrası | Okul öncesi | 9 ve altı | 11 | 12 | 23 | 15.0 |
2 | 2003-2002 | 1. Grup | 10-11 | 12 | 14 | 26 | 16.5 |
3 | 2001 | 2. Grup | 12 | 10 | 13 | 23 | 15.5 |
4 | 2000 | 3. Grup | 13 | 13 | 15 | 28 | 17.0 |
5 | 1999 | 4. Grup | 14 | 16 | 17 | 33 | 20.0 |
6 | 1998 ve daha öncesi | 5. Grup | 15 ve üstü | 10 | 11 | 21 | 15.0 |
| Toplam | - | - | 72 | 82 | 154 | - |
Proje kapsamında Efirli’de eğitime devam eden öğrencilerin sayısı
Sıra | Sınıf | Yaş | Kız | Erkek | Toplam | Yüzde (%) |
1 | Okul öncesi | 8 ve altı | 24 | 10 | 34 | 35 |
2 | 1.Grup | 9-11 | 11 | 20 | 31 | 31 |
3 | 2.Grup | 12-14 | 15 | 18 | 33 | 34 |
Toplam | - | - | 50 | 48 | 98 | - |
Tablolarda belirtildiği üzere, Uzunisa’da 6 sınıfta 154 çocuk ve Efirli’de 3 sınıfta 98 çocuk olmak üzere toplam 9 sınıfta 252 çocuk (132 kız ve 120 erkek) eğitim hizmetlerinden yararlanmışlardır. Bu hizmet, 13 öğretmen tarafından toplam 120 saat (günde 6 saat x 4 hafta (20 gün)) olarak sağlanmıştır. Çocukların % 80’i derslere düzenli olarak devam etmiştir. Az sayıda çocuk aileleri sürekli yer değiştirdiği için aralıklı olarak derslere ve ders dışı faaliyetlere devam edebilmişlerdir.
Toplam 381 çocuğa (6-15 yaş grubu) ulaşılmış, bu çocukların 252 si (132 kız ve 120 erkek) eğitim hizmetlerinin sağlanması yoluyla işten çekilmiş ya da işe girişleri engellenmiş, geri kalanlar ise diğer hizmetlerden yararlanmışlardır.
Yapılan Eğitim İhtiyaç Analizi’ne dayanarak modüler eğitim paketi hazırlanmıştır. Bu paket kapsamında, eğitim programı aşağıda belirtilen algıların değiştirilmesi üzerine odaklanmıştır:
Aileler açısından: “Yoksulluk bir yaşam biçimi; bu konuda yapılabilecek bir şey yok.”
Kamu görevlileri açısından: “Fındık hasatı okula devamı engellemez; bu yüzden sorun fındık hasatı ile ilgili değil.”
Bahçe sahipleri açısından: “Çocuk işçilerin bana bir faydası yok; aileleri ya da aracılar ısrar ettiği için onları işe alıyorum.”
Aracılar açısından: “Yetişkinler böyle zor durumdayken çocuklar da kendi sıralarını beklemek zorundalar.”
Uzunisa ve Efirli geçici yerleşim alanlarında toplam 330 aileye ulaşılmıştır. 192 aile ile 25 sorudan oluşan bir anketle görüşme yapılmış; ayrıca bireysel rehberlik ve danışmanlık hizmetleri sunulmuştur. Diğer aileler grup danışmanlık hizmetlerinden yararlanmıştır. Bu görüşmeler aynı zamanda görüşülen kişilerin, eğitim ve çocuk işçiliği ile ilgili bilgilendirilmesini sağlamıştır.
Geçici yerleşim alanlarında yaşayan ailelere, proje kaynakları ile aşağıda belirtilen yardımlar sağlanmıştır:
330 adet yiyecek kolisi (20 kg)
Çocuklar ve kardeşleri için 400 adet giyim paketi (ayakkabı, terlik çorap, tişört, şort, şapka ve okul çantası)
Yeterli miktarda spor malzemesi
Ders kitapları, okuma materyalleri ve kırtasiye malzemeleri
Uzunisa ve Efirli geçici yerleşim alanlarındaki çadırlara düzenli izleme ziyaretleri gerçekleştirilmiş, saha ziyaretleri kapsamında ise belli bir plan doğrultusunda bahçe sahiplerine ulaşılmıştır.
è 2013 yılı fındık hasat mevsimi içinde öğretmenler, uzmanlar, kamu kurum ve kuruluşları ve STK’ları biraraya getiren 10 toplantı düzenlenmiştir.
Uzunisa Kültür Merkezi’nde 3 gün süreli eğitim programı gerçekleştirilmiş tarım aracıları, işverenler, kamu kurum ve kuruluş temsilcileri ve STK temsilcilerinden oluşan toplam 80 katılımcı hazır bulunmuştur.
Toplam 104 fındık bahçesi/ekim alanı sahibi ile görüşülmüş; bireysel danışmanlık ve eğitim hizmeti sağlanmıştır. Ayrıca, Türkiye’de mevsimlik fındık tarımında çocuk işçiliğine karşı üretici farkındalığını artırmak için 3 büyük fındık sanayicisi ve 8 toptancı ile işbirliği yapılmıştır.
Toplam 22 tarım aracısına ulaşılmış, danışmanlık ve eğitim hizmetleri sağlanmıştır.
Toplam 33 köy muhtarına ulaşılmış; rehberlik ve danışmanlık hizmeti sağlanmıştır. 26 Ağustos 2013’te Uzunisa yerleşim alanında, 17 köy muhtarının katılımıyla 1 günlük eğitim programı gerçekleştirilmiştir. Uzunisa ve Efirli köy muhtarları aktif olarak proje çalışanları ile işbirliği yapmış, proje faaliyetlerinin koordinasyonunda yer almışlardır.
Önemli miktarlarda kamu ve özel sektör fonları sağlanmış ve bu sayede proje faaliyetlerinin etkinliğine katkıda bulunulmuştur.Efirli geçici konaklama alanında bulunan çadır derslikler Progıda firmasının sağladığı kaynaklarla oluşturulmuştur.
Gürsoy ve Progıda firmaları projenin farkındalık yaratma faaliyetlerine katkı verirken tedarikçilerinin eğitimi konusunda da çok verimli bir hasat mevsimi geçirmişlerdir.
Kentin işlek yerlerine, ilçe ve köy giriş çıkışlarına özel tasarlanmış toplam 5000 afiş ve 100 pankart asılmış, genel kamuoyu duyarlılığı artışına katkıda bulunulmuştur.
Eğitim sendikaları temsilcilerini biraraya getiren çeşitli toplantılar düzenlenmiştir. Bu toplantılar neticesinde, beş eğitim sendikasının (Eğitim-İş, Eğitim-Bir-Sen, Eğitim-Sen, Türk-Eğitim-Sen ve Teç-Sen) Ordu Şube Başkanları mevsimlik tarımda çocuk işçiliğine karşı ortak bir bildiri imzalamışlardır.