Hükümet Konağı Ve Civarı Belgeleri
Adnan YILDIZ
Geçmişiyle doğru bağlar kuramayan ülkeler, kentler veya kurum- kuruluşların geleceğe yönelik doğru adımlarla yürümesi mümkün değildir.
Bu açıdan bir kültür ve turizm şehri olma hedefine yönelmiş Ordu kentinin, son yıllarda tarihine ve kültürüne yönelik ortaya koyduğu çalışmaların önemi büyüktür. Mesela benim köyüm olan Harami köyünde neredeyse yok olmak üzere olan ve Ordu hatta ülke çapında mimari ve hat sanatı bakımından nadir bir çeşme olan 1845 tarihli Oluklu çeşmesinin tamamlanmak üzere olan restorasyon çalışması, bunlardan bir tanesidir.
Umuyoruz çok yakın zamanda bu eser, Ordu ilinin yüzyıllar sonrasına uzanacak kültür değerleri arasında yerini alacaktır.
Bu bakımdan bizler söz konusu çalışmalara dayanarak, Ordu ilinin hedefine doğru adımlarla yürüdüğüne inanmaktayız ve mutluyuz. Ancak bu hususta yapılması gereken daha çok işin olduğu da ortadır.
Mesela; Osmanlı’dan günümüze kadar şimdiki Ordu şehrinin idari merkezi olmayı sürdüren ve bir anlamda Ordu tarihinin ve kültürünün kalbi sayılan hükümet konağı ve civarının geçmişiyle bağlarını sağlamlaştıracak çalışmaların bir an önce başlatılması gerekmektedir. Yani bu civarda aslına uygun çevre düzenlemesi ve zamanla yok olmuş eserlerin diriltilmesi gibi çalışmalar gerçekleştirilebilirse -idarecilerimizde böyle bir düşüncenin olduğunu biliyoruz- hiç şüphesiz Ordu’nun kalbinin tarih ve kültürle atması sağlanacaktır.
Bir yol haritası olması bakımından hükümet konağı ve civarının tarihine dair bizlerin ulaşabildiği bilgiler ve belgeleri ise şu şekildedir:
Günümüze kadar ulaşabilmiş ve şimdilerde “Altınordu Kaymakamlığı” olarak kullanılmaya başlanan bina ve yanındaki diğer iki binanın inşa tarihi; 1893 yılıdır. Bu binaların inşa edildiği yerde 1864 yılında Ordu kaymakamı Ethem Ağa tarafından inşa edilmiş bir hükümet konağı bulunmaktaydı. Ethem Ağa bu binayı izinsiz inşa ettirmekten dolayı soruşturma da geçirmişti. Ancak inşaat durdurulmamış ve tamamlanmıştı. Bu konuda Osmanlı Arşivi’nde bulunan 3 Ağustos 1864 tarihli belgenin sadeleştirilmiş özeti şöyledir:
Bucak kasabası hükümet konağının eski kaymakam Edhem Ağa tarafından izinsiz olarak yaptırıldığı ve gönderdiği lâyihada bildirilen şeylerden dolayı Trabzon’a geldiğinde tahkikat yapılması için tevkif edilmesi ve konağın eksik kısımlarının tamamlanması ayrıca hapishaneye pencere açılarak içinin sıvanması hususunda dikkatli davranılarak masrafının mal sandığından karşılanması ve müfredât defterinin gönderilmesi için Sadaret’ten Rıza Efendi’ye yazı gönderildiği. (MVL. 680 / 20 1281.S.29 [3 Ağustos 1864)
Kaymakam Ethem Ağa’nın yaptırdığı bu binanın ömrü uzun sürmemişti. Yine belgelerden anlaşıldığı kadarıyla 1887 yılı Aralık ayında bina tamamen yanmıştı. Bu yangında binada bulunan resmi evrakların da yandığı görülmektedir. Bu konudaki 1887 tarihli belgenin özeti de şu şekildedir:
Trabzon vilâyetinden Dâhiliye Nezâretine gönderilen telgrafta, Kânûn-i evvelin (Aralık) Cuma gecesi saat sekiz sıralarında yanan Ordu kazası hükümet dairesinde dört bin kuruş ile resmi evrakın da yandığı, bu sebeple yangının çıkış nedeninin araştırıldığı ve zanlıların sorgusuna başlandığının bildirildiği. (Y.A.HUS. 209 / 21 1305.R.9 [25 Aralık 1887]
Yangından sonra hükümet konağı olarak ise şimdiki Valilik binasının olduğu yerde bulunan Ali Paşa konağı kiralanmıştı. Yanan hükümet konağının yerinde -Altınordu Kaymakamlığı’nın bulunduğu yer- 1890 yılında yeni bir bina inşaatına başlanmıştı. Bu konudaki belgenin özeti de şöyledir:
Ordu kazasının yanan hükümet konağıyla gayet dar olan hapishanesinin hayır sahiplerinin vermiş olduğu altmış dört bin kuruş ve Ordu Kaymakamı Mehmed Ali Bey’in verdiği iki bin kuruşla hazineye hiçbir yük getirmeyecek olan inşaatına başlandığının Trabzon vilâyetinden Sadaret’e bildirildiği. (DH.MKT. 1733 / 7 1307.L.29 [18 Haziran 1890]
Ancak bu binanın inşaatının devam ettiği sırada 56. Giresun Alayı’nın İkinci Redif Taburu’nun Ordu kazasına taşınması gündeme gelmişti. Bunun üzerine kaymakamlık binası olarak düşünülerek inşa edilen binalar askeri binalar olarak tahsis edilmişti. Yan yana duran bu binalardan bir tanesi revir, diğer ikisi misafirhane ve tabur binasıdır. Bu konudaki belgenin özeti de şöyledir:
Askeri birliklerin yeniden düzenlenmesi ve geliştirilmesi gereği redif taburları eski merkezinden ayrılarak başka bir kasabada ikamet ettirileceğinden yeni merkez için Ordu kazasının geniş arazileri ve büyüklüğü nedeniyle tabur merkezi yapılmaya müsait olduğu ve tabur binası için yanmış olan hükümet konağı arsasının uygun olduğu, ayrıca inşaat masraflarının da ahali tarafından karşılanacağı taahhüt edildiğinden tabur merkezinin Ordu kazasında ikâmet ettirilmesi hususunda Trabzon vilâyetine emir verilmesi ve bu konuda askeriyenin görüşünün bildirilmesi. (DH.MKT. 2023 / 64 1310.Ca.1 [21 Kasım 1892]
Böylece kaymakamlık binaları olarak inşa edilen binaların askeriyeye devredilmesi sonucunda kiralık bir binada bulunan hükümet konağı binasının devlet adına satın alınması gündeme gelmişti. Çünkü kiralık bir binada uzun müddet hükümet konağı olmazdı ve hazineye yük getirmekteydi. Bunun üzerine kaymakamlık binası olarak kullanılan Ali Paşa konağı ve yanındaki arsalar dönemin kaymakamı Ali Rıza Bey’in gayretleriyle 1892 yılında halktan toplanan paralarla satın alınmıştı. Bu konudaki belgenin özeti de şu şekildedir.
Ordu kazasında hükümet dairesi olarak kulanılan ve senelik kirası altı bin kuruş olan Ali Paşa konağının ve bitişiğindeki arsaların ahalinin yardımları ve kaza kaymakamının gayretleriyle satın alınarak hazine adına kayıt işlemleri yapıldığından ahaliye ve kaymakama Dâhiliye Nezâreti’nce teşekkür edildiği. (DH.MKT. 1980 / 44 1310.M.6 [31 Temmuz 1892]
Ayrıca bu yıllarda Ali Paşa konağının hemen yanına –şimdiki Valilik binasının olduğu arsaya- 1893 bir iptidai mektep (ilkokul) ve hemen aşağısına Hamidiye cami ve camiye gelir getirecek dükkanlar inşa edilmişti. Yine gureba (garipler ve yoksullar için) bir hastanenin de bu civarda inşa edildiği belgelerden anlaşılmaktadır.1917 yılında Ordu kazasına gerçekleştirilen Rus bombardımanlarda ise bu binaların birçoğu hasar görmüştür. Özellikle hükümet konağı büyük hasar almıştı. Net olmamakla birlikte kaymakamlık binası bu yıllarda şimdiki Altınordu Kaymakamlığı’nın olduğu askeri binaya taşınmış ve Ordu’nun il olmasıyla birlikte ilk valilik binası da bu bina olmuştur.
Bu binalardan Ali Paşa konağı ve ilkokul binasının 1940 yıllara kadar burada ayakta olduğu o yıllara ait fotoğraflardan anlaşılmaktadır. Daha sonra bunlar yıkılmış ve yerine şimdiki binalar yapılmıştır..
Umuyoruz, aşağıda Milletdüzü başta olmak üzere bu civar en azından o günlerin havasının teneffüs edilebileceği alanlar haline dönüştürülür ve mevcut keşmekeşliğinden kurtarılır…
Ve Ordu böylece hedefine yönelik en önemli adımlardan birini daha atmış olur.