BÜYÜK YAHUDİ GÖÇÜNÜN GERÇEK HİKAYESİ
Salim MERİÇ
Bugün ülkemizde doğuştan seçilmiş olanları anlamak için 1250/ 1391-1492 İspanyasındaki, Yahudi dönmesi Konversoların tarihlerini ve konumlarını çok iyi incelemek gerekmektedir. Nitekim dönmelik dediğimiz çift kimliklilik, Osmanlıya Sabetay Sevi eli ile İspanyadan gelmişti. Nitekim Sabetay Sevi’nin ailesi de İspanya'dan sürgün gelen Konverso Yahudilerindendi. Osmanlı topraklarına gelen Konversolar, İspanyada Katoliktiler, Osmanlı'da Müslüman oldular. “Aslında Yahudiler’in gizlenmeye iten sebepler çevre faktörlerden ziyade Mesihi planın bir parçası olan gizlilikti. Kabalacı Sabetay Sevi önderliğinde başlayan mesihi hareketin bir benzeri İspanya'da yaşanmıştı. Yahudiler görünürde dinlerini değiştirdiler fakat inançlarını ve kimliklerini korudular. Judaica bizlere konversoların Tora kanunlarına göre hareket ederek Yahudi anneden doğan çocuğun yahudi sayılabileceği gerçeğini koruduklarını bildirmektedir.” Encyclopaedia Judaica, New Christians, 1971. Cilt 15, p.621
Zengin Konverso aileler, karışık evliliğe engel olmak ve soylarının bozulma tehlikesine karşı ekonomik birliktelikler kurdular. Dönme konverso yahudiler, İbranice ve İspanyolca iki isim taşıyorlardı. Kendi içlerinde İbranice, dışarıda ve kilisede İspanyolca isimler kullanıyorlardı. İspanyolca isimleri genelde İbranice şifreli manalar taşıyordu. Konversolar İspanyol Kilisesi’nin kayıtlarından soylu İspanyol ailelerin kayıtlarını kendi üzerlerine geçirerek geçmişlerinide kamufle etmişlerdi. Michael Alpert, Crypto-judaism and the Spanish İnquisition Basingstoke, Hampshire; New York. Palgrave, 2001. p.246
Konversolar, bu gizlilik sayesinde kısa sürede bütün dini kurumları ele geçirdiler. Kısa zamanda devletin ve kilisenin üst mevkilerine geldiler. Dönme yahudilerin, taht üzerindeki etkisi tahmin edilenden çok daha büyüktü. Katolikliğin en koyu savunucusu İspanya krallığının, dini kurumları dönme yahudilerin elindeydi. Yahudiler özellikle ekonomide büyük bir egemenlik kurmuşlardı ve sarayı da istedikleri gibi yönlendirebiliyorlardı. Yahudilerin bu denli etkin ve güçlü bir konuma gelmelerinde, üstte de vurgulanan "dönme"lik sistemi önemli rol oynamıştı. Katolik yasaları Yahudileri resmi görevlerden dışladığı için çoğu Yahudi din değiştirmiş gibi görünüyor ve böylece devlet yapısı içinde kolaylıkla yükselebiliyordu. Bu "dönme"lerin neredeyse tümünün gerçekte asıl dinlerine ve kimliklerine olan bağlılıklarını korudukları ise herkesçe bilinen ve kabul edilen bir gerçektir.
Sabetayistlerde aynı geçmişte ve günümüzde Konversolar gibi çift kimlikli ve çift isimli, bir yaşam sürerek Osmanlıda ve Cumhuriyet’te önemli noktalara gelmişlerdi. Anlıyacağınız bu Kabalistik gelenek, çift kimlilik (Dönmelik) İspanya’dan gelen Yahudiler eliyle Sabetay Sevi’nin önderliğinde Osmanlı’da gerçekleşmişti.
Real Academia De La Historia, İspanya Kraliyeti Tarih Akademisi, 1735’de İspanya Krallığı tarafından Julian Hermosilla önderliğinde oluşturulan bir konsey ile tarihi kaynakları araştırmak ve İspanyol arşivlerini derlemek amacıyla Madrid’de kurulmuştur. 1738’de kraliyet kararnamesi ile resmi bir kurum haline getirilmiştir. Kurum, İspanya kraliyet arşivlerini büyük bir kısmını düzenleyerek yayınlamıştır. ( Real Academia De La Historia ) Kraliyet arşivlerinden, 1452-1492 dönemlerindeki Endülüs devletini yıkan, Yahudileri İspanyadan sürgüne gönderen, Engizisyon mahkemelerini kuran Rahiplerinin, piskoposların, rektörlerin, hazinedarların, yargıçların, konverso (dönme) yahudi olduklarının Kraliyet arşivlerinde isim isim yazılmaktadır. Kraliyet akademisinin düzenlediği “Historia Literatura de La Española” İspanya tarihindeki devlet ve din adamlarının otobiyografilerinde, konverso din adamaları ve siyasilerin, listeleri isim isim yer almaktadır. Nitekim buradaki konversoların isimleri, Yahudi kaynaklarında ve Katolik kaynaklardada geçmektedir. Biz burada dini kurumlarda etkili olmuş sınırlı sayıdaki kişilere değineceğiz.
Real Academia De La Historia
İspanya Kraliyet Akademisi Arşivleri, Boletin Tomo V.
KONVERSO KRALLIĞI İSPANYA
Aragon Kralı (1425-1479) II. Juan'ın en yakın dostları ve adamları konverso yahudilerdi. 1469'da oğlu (1452-1516) II.Fernando’yu , Kastilya ailesinden V. Henry'nin kızkardeşi, Kastilya kraliçesi İsabella ile evlendirdi. Bu evlilik Yahudiler ve dönme (konverso) Yahudiler tarafından da desteklendi. Çünkü İsabella’da Fernando’da Yahudi soyundan geliyordu. Aragon Kralı II.Juan’ın ikinci eşi, Navarra kraliçesi, Juana Enríquez’in ailesi konverso kökenliydi. Kral II.Fernando anne tarafından yahudi asıllıydı. Kastilya kraliçesi I.İsabella'nın annesi, kraliçe Isabel de Avis y Braganza, konverso yahudisiydi. Bu evlilikten sonraki yıllarda Kastilya ile Aragon krallığı 1474 yılında birleştirilerek tek bir krallık haline geldi. Real Academia de la Historia Boletin XV. Historia social, politica y religiosa de los Judíos de España y Portugal, Tomo III. Madrid.1875, p.442
İspanya Kral'ı II.Fernando'nun hazineden sorumlu genel müfettişi Micer Luis de Santagnel, konverso Yahudiydi. Haham bir babanın oğlu olarak dünyaya gelmiş sonradan Hristiyanlığa geçmişti. Real Academia de la Historia Boletin XV. Historia social, politica y religiosa de los Judíos de España y Portugal, Tomo III. Madrid.1875, p.218
İspanya'nın iki krallığından biri olan Aragon'un hazine bakanı Gabriel Raphael Sanchez'de konverso Yahudiydi. Yahudi iken Alazar Goluff olan adını vaftiz olduktan sonra Gabriel Sanchez olarak değiştirmişti. C. Kolomb'un yolculuğuna finansman sağlayan önemli isimlerden biriydi. Real Academia de la Historia Boletin XV. Historia social, politica y religiosa de los Judíos de España y Portugal, Tomo III. Madrid.1875, p.225
Kraliçe İsabella'nın sekreteri, keşiş Fernando del Pulgar, Kral Fernando'nun danışmanı ve sekreteri Fernando Alvarez ve Alfonso de Avila, konverso Yahudilerdendi. Real Academia de la Historia Boletin XV. Historia social, politica y religiosa de los Judíos de España y Portugal, Tomo III. Madrid.1875, p.242
Aragon kilisesi ve piskoposluğu Konverso Yahudilerin en önemli merkeziydi. Burgos piskoposluğunun merkezinde Aragon krallığının soylu zengin ailelerinden olan Caballeria ailesi, konverso yahudisi geniş bir ailedir. Ailenin fertleri sonradan hristiyan olmuş, Haham D.Solomon ibn Labi de la Caballeria’dan gelmektedir. Aile’nin dokuz oğlu vardı. Bunlardan biriside Yahudi karşıtı yazıları ile engizisyonun ateşli savunucusu olan hukukçu (Pedro) Bonafós de La Cavalleria (?-1464)’ydı. Konverso yahudisi Haham Solomon ibn Labi de la Cavalleria’nın oğludur. Samuel olan adını vaftiz edilerek hristiyanlığa geçtikten sonra (Pedro) Bonafós de La Cavalleria olarak değiştirmişti. Bonafós ilk evliliğini Kral Fernando’nun Hazine Başkanı ve Finans Müdürü, hazinenin başmüfettişi Konverso yahudisi Luis de Santagnel’in eşi ile yapmıştı. Kardeşi Bienbenis de La Cavallería ise Zaragoza Üniversitesi’nin rektörüydü. Yahudi karşıtı (Pedro) Bonafós de Caballeria, Kastilya kraliçesi İsabella ile Aragon Kralı II.Fernando’nun evliliklerinin en büyük destekçisi olmuştu. Hatta evlilikte saraya 40.000 duka altın ve değerli mücevherler bağışlamıştı. Pedro Bonafós de la Cavalleria’nın tüm oğulları Aragon krallığında yüksek konumlara geldiler. Luis de la Cavalleria, Kral II.Juan’ın gizli danışmanı, Alfonso de la Cavalleri ise Kral II.Juan’ın başhekimi olmuştu. Diğer oğlu Jaime de La Cavalleria ise Kral II.Fernando’nun gizli danışmanı olmuştu.Real Academia de la Historia, Publicada en la Colección diplomática de la Crónica de Don Enrique IV, de Alfonso de Palència, págs. 705 y 706.
İspanya krallığı hazinesinin başındaki isim Kabalacı Yahudi İsaac Abrabanel ‘di. Abrabanel, krallıkta kilit bir isimdi. 1484 yılına kadar Portekiz Krallığı’nın hazine sorumlusuydu. 1484 yılında sonra İspanya Kralı ve Kraliçe'nin emrine girmiş ve ülkedeki vergi toplama işini denetlemek üzere tam yetkiyle atanmıştı. Kral II.Fernando'nun vergi bakanı ve Kastilya Başhahamı zengin, varlıklı bir Yahudi olan Don Abraham Senior’du. Encyclopaedia Judaica, The expulsion of 1492, Jerusalem, 1971, Vol. 15. p.446
Katolikliğin en kilit noktalarına gelen kripto yahudiler, İspanya tarihinde hristiyanlık adına radikal kararlar alıyorlar, ülkedeki yahudilerin ve hristiyanların siyasi ve politik konumlarını belirliyorlardı. Kral’ın danışmanları, hazine’nin başı, yargıçlar, engizisyon mahkemeleri’nin mimarları kripto yahudiydi.
İSPANYOL ENGİZİSYONUNUN GERÇEK YÜZÜ
Engiziyon Mahkemelerini kuran Yahudi Dönmesi Başrahipler, Piskoposlar, Papazlar 1391'deki Yahudi karşıtlığını ateşleyen, Yahudi karşıtı propagandaların merkezi, Katolizmin en önemli kurumu Burgos Piskoposluğuydu.
Yahudi karşıtı propagandayı ilk ateşleyenlerden Rahip-filozof Alfonso de Valladolid (1270-1346) konverso yahudiydi. Talmud eğitimi konusunda uzman bir haham olarak yetiştirilen Alfonso de Valladolid, Vaftiz olup Hristiyan olduktan sonra, Abner olan ismini Alfonso olarak değiştirmişti. 1295'de Kral IV.Sancho tarafından Burgos piskoposluğunda önemli mevkiye getirildi. Real Academia de la Historia Boletin X, Historia Critica Literatura Española, Tomo IV.Madrid, 1863. pg.49
Dönemin Burgos başpiskoposu ve diplomatı (1384-1456) Alfonso de Cartagena, konverso yahudiydi. Haham bir babanın oğlu olan olan Cartagena’nın annesi, babası, 4 erkek, 1 kız kardeşi ve 2 amcası, 1390’daki yahudi karşıtı propagandalardan sonra vaftiz edilerek hristiyanlığa geçmişlerdi. Real Academia de la Historia, Revista de archivos, bibliotecas y museos, Vol.17, Madrid, 1907, p.347
Alfonso de Cartagena, (1421)’de Santiago de Compostela, Segovia, (1435)’de Burgos piskoposluğu görevinde bulunmuş ve daha sonra Papa IV. Eugenio elçisi olarak görev yapmıştı. 1431’de ise Kastilya krallığının temsilcisi olmuştu. Aragon Kralı II. Juan danışmanlığını yaptı. Alfonso de Cartagena, yayınladığı Yahudi karşıtı yayınlar ile katolikleri yahudilere karşı kışkırtan en önemli isimlerdendi. The Jewish Encylopedia, Alfonso d. Carthenega, Newyork, 1912, Bib. bkz. p.594
Konversoların ikiyüzlülüğüne dair propagandanın başını ise Alonso de Espina adlı bir rahip çekiyordu. Alonso de Espina konverso yahudiydi. Espina, yazdığı Fortalitium Fidei (İmanın Kalesi) adlı kitabında, inananların birbirine kenetlenmesini ve sahte Hıristiyanların gerçek yüzünü ortaya çıkarmasını istiyordu. Konversolar ve Yahudiler üzerine baskılar uygulanmasını isteyen Espina, konversoların ikiyüzlü birer sahtekar olduğu propagandasını yapıyordu. Ama ilginç olan kendisinin de bir Konverso Yahudi dönmesi olmasıydı. Real Academia de la Historia Boletin, Historia de la Segovia, Madrid, 1876, Cap.27, Tomo.8
Sürgünü kışkırtan Yahudi aleyhtarlığını körükleyen ikinci önemli isimden biri, Katolikliğin önemli merkezlerinden biri olan Burgos Piskoposu ve Kastilya Konsülünün başı (1350-1435) Pablo de Santa Maria’dır. Vaftiz olup Kilise'ye katılmadan önce, Haham Solomon Halevi isimli bir Dönme (Konverso) Yahudisiydi. Real Academia de la Historia, Historia Critica de La Literatura Española Tomo IV. Cap.XIV pg.220
Yazdığı Scrutinium Scripturarum adlı kitap, Engizisyon'a zemin hazırlayan en önemli çalışmalardan biri oldu. Hahamlar yetiştiren ünlü bir aileden gelen Pablo de Santa Maria’nın babası İshak Halevi’de kendisi gibi hahamdı. Encyclopaedia Judaica , Jerusalem, 1971, Vol.15, p.562
Burgos piskoposu Rahip 1456-1495 Luis de Acuña y Osorio ve Rahip (1495-1512) Pascual de Ampudia yayınladıkları yahudi aleytarı dökümanlar ile yahudilerin sürgününe büyük ölçüde zemin hazırladılar. Yahudilerin sürülmesini isteyen bu iki rahip gerçekte konverso yahudiydi.Real Academia de la Historia, Historia Critica de La Literatura Española Tomo IV. Cap.XIV pg.220
Kraliçe İsabella'nın günah çıkarma papazı ve aynı zamanda Avila piskoposu olan Hernando de Talavera’da konverso Yahudiydi. Real Academia de la Historia Boletin, Historia Critica de La Literatura Española Tomo IV. Cap.XIV pg.100
Konverso Yahudilerin tarih boyunca hakim oldukları, Katolizmin en önemli noktalarından biri olan Burgos Piskoposluğu. Burgos Katedralinin giriş duvarlarında Yahudiliği sembolize eden Davud Yıldızları görülmektedir.
1464 yılında Devlet ve Kilise biraraya gelerek, bu ( Konverso ) Yeni Hristiyanlar'ın gerçek Hristiyan olup olmadıklarını ve hangilerinin samimiyetle Hristiyanlık dinini kabul ettiklerini, hangilerinin de gizlice Yahudi kalmaya devam ettiklerini tahkik etmek için üç kişilik bir komisyon kurdular. 1464 senesinde Kastilya kralı IV. Henry, piskoposlara yahudi dönmelerinin yakın takibe alınmalarını emretti. Bu durum öyle bir hal aldıki Konversolar devlet içinde devlet oluyorlardı. Birbirlerinin kimliklerini kiliseye İhbar etme tehditleri ile şantaj yapıyorlardı. Bu şantajlar karşısında korku içindeki çaresiz kalan konversolar, devletin gizli güçlerinin karanlık isteklerine boyun eğiyorlardı.
Engizisyon, sahte bir yahudi karşıtlığı yaparak, Yahudilerin gerçekten dönüp dönmediklerini araştırmak ve sa